Lezen, schrijven en psychoanalyse

De Krook, zaal ‘De Blauwe vogel’
Miriam Makebaplein 1, 9000 Gent

Sigmund Freud, grondlegger van de psychoanalyse, was een fervent liefhebber van literatuur. Het is genoeg bekend dat schrijvers hem inspireerden in zijn theorievorming en dat hij vond dat hij de dichters achterna hinkte. Hij benijdde hen omdat zij zijn theorieën intuïtief voorafgingen. Het was ook niet zozeer het aan- of misprijzen van zijn collega’s artsen dat Freud iets deed, maar wel het krijgen van de Goetheprijs voor zijn schrijverskunsten.

Deze beweging vanuit het lezen naar de psychoanalyse, terug naar het schrijven en lezen, vindt niet enkel als anekdotisch of historisch gegeven plaats. De psychoanalyse heeft zelf ook een methode of traditie voor het lezen en analyseren van teksten voortgebracht. Ze heeft toegelaten teksten anders te lezen. Sprookjes zijn bijvoorbeeld niet enkel nog kinderverhaaltjes, maar ook verpakkingen van agressieve en seksuele driften.

Deze andere wijze van lezen verklaart misschien de interesse van sommige schrijvers in de psychoanalyse en hoe zij zich er op hun beurt door laten inspireren.

Maar tussen lezen, schrijven en psychoanalyse zijn er koppelingen die zich op een fundamenteler en technischer, zelfs op een ethisch niveau bevinden. Wie Freud van dichtbij leest, merkt dat de taligheid in zijn werk en theorie in het oog springt. Voor Lacan is dat zozeer het geval, dat hij bij de linguïsten en structuralisten ten rade gaat. Zijn uitspraak dat het onbewuste gestructureerd is als een taal, getuigt van zijn overtuigingen op dat vlak.

De psychoanalyse is natuurlijk in de eerste plaats een spreekkuur en het is met name het luisteren naar het verhaal van de analysant in een analytische kuur dat een andere manier van lezen heeft voortgebracht. Hoewel er in die kuur enkel gesproken wordt, is het lezen er toch van belang. Meer nog, het is precies in de kloof tussen gesproken en geschreven taal dat er voor de analyticus iets te ‘lezen’ valt.
Naast deze technische kwestie, heeft het lezen en schrijven ook ethische implicaties voor de psychoanalyse. Welke richting een kuur uitgaat, wat haar eindpunt is, wordt door Lacan ook gedefinieerd in termen van lezen en schrijven. In zijn discourstheorie vormt de meesterbekenaar het ultieme product van het analytisch discours. Deze ‘letter’ of het lezen en schrijven als uitkomst van een psychoanalyse en dus de toegang tot een andere verhouding in het leven is misschien wel de meest verstrekkende koppeling tussen lezen, schrijven en de psychoanalyse.

We hopen met deze studiedag deze verschillende dimensies aan te snijden: hoe psychoanalytici op verschillende manieren geïnspireerd zijn en zich laten vormen door de literatuur; hoe auteurs zich door de psychoanalyse laten leiden; en hoe het lezen en schrijven als technische en ethische kwestie de kuur mee vorm geeft.

Dries Roelandts